Odkrywanie kobiecej sprawczości i wolności osobistej w polskim kinie:
Spojrzenie na „Córki dancingu” i „53 wojny”
Wprowadzenie
Przecięcie feminizmu i marksizmu w kontekście Polski. Od samego początku ugrupowania marksistowskie dostrzegały problem dyskryminacji kobiet i promowały ich równość i prawa, postrzegając ucisk kobiet jako efekt działania systemu kapitalistycznego. Marksizm twierdzi, że wyzwolenie kobiet jest powiązane z walką z kapitalizmem, ponieważ ucisk seksualny służy materialnym interesom klasy rządzącej, a kapitalizm, jako źródło nierówności, jest odpowiedzialny za ucisk kobiet. Jednak ruch feministyczny w Polsce z reguły unikał tematu walki klas i marksizmu, obawiając się, że będzie kojarzony z komunizmem. Zamiast tego polski feminizm koncentruje się na liberalnych i uprzejmych dyskusjach na temat płci, co może prowadzić do gorących debat i walk między feministkami. Na przykład rozmowy na temat aborcji i slogan „aborcja jest OK” spowodowały podział w społeczności feministycznej, a nawet zostały wykorzystane przez grupy anty-choice do podsycania ich sporów.
W latach trzydziestych i dziewięćdziesiątych XIX wieku marksizm i feminizm miały wspólne cele w analizowaniu i kwestionowaniu nierówności płci. W Polsce powstania listopadowe w 1830 r. i styczniowe w 1863 r. podsyciły falę feminizmu pod wpływem francuskich idei „protofeministycznych”. Narcyza Żmichowska i Eleonora Ziemięcka były wybitnymi feministkami opowiadającymi się za „emancypacją” i edukacją kobiet. Na kolejnej fali w latach 70. XIX wieku męscy zwolennicy, tacy jak Adam Wiślicki i Aleksander Świętochowski, dążyli do równouprawnienia w edukacji i zawodach. Uniwersytet Lwowski i wpływowe pisarki, takie jak Eliza Orzeszkowa i Gabriela Zapolska, wspierały sprawę feministyczną. W latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku, w okresie międzywojennym feministki debatowały między pełną równością a ustawodawstwem ochronnym. Ustawa o zmianie niektórych przepisów prawa cywilnego dotyczących praw kobiet (1921 r.) odnosiła się do części nierówności, z jakimi borykały się zamężne kobiety. Pisarki feministyczne, takie jak Nałkowska, badały wolność kobiet w tradycyjnym społeczeństwie. Gwałt małżeński stał się nielegalny w 1932 roku, lecz II wojna światowa i późniejsze państwo komunistyczne ograniczyły działalność feministyczną. Pod wpływem globalnych ruchów feministycznych, polskie ruchy feministyczne ujawniły się ponownie się w latach 60. i 70. XX wieku, koncentrując się na prawach reprodukcyjnych, wyzwoleniu seksualnym i równości płci. Napotkały opór, ale przetrwały. Upadek komunizmu w 1989 roku stworzył nowe możliwości dla feministycznego aktywizmu, prowadząc do różnorodnych inicjatyw obejmujących prawa osób LGBT, prawa osób niepełnosprawnych i sprawiedliwość środowiskową. Polskie feministki nadal walczą o równość płci i sprawiedliwość społeczną. W okresie komunizmu prawa kobiet były prawnie chronione, w tym prawo do pracy, edukacji i uczestnictwa w życiu społecznym i politycznym. Jednak tradycyjne role płci utrzymywały się, a kobiety miały niższe płace i były niedostatecznie reprezentowane na stanowiskach kierowniczych.
Koniec historii
Upadek komunizmu w 1989 roku przyniósł Polkom nowe wyzwania i możliwości. Przejście do gospodarki rynkowej przyniosło wysokie bezrobocie i niestabilność gospodarczą, nieproporcjonalnie dotykając kobiety. Zmiany te przyniosły jednak również nowe swobody oraz możliwości aktywizmu politycznego i społecznego. W kolejnych dziesięcioleciach ruchy feministyczne w Polsce nadal opowiadały się za prawami kobiet i równością płci, często napotykając znaczny sprzeciw ze strony konserwatywnych i patriarchalnych sił w społeczeństwie i rządzie. Druga fala feminizmu w Polsce różniła się od tej w Stanach Zjednoczonych i innych krajach zachodnich ze względu na kontrolę rządu komunistycznego nad społeczeństwem i mediami. Szczyt tej fali w Polsce przypadł na rok 1956, w którym zalegalizowano aborcję. Później jednak feministyczne głosy zostały uciszone, a wszelkie otwarte dyskusje na tematy kobiece zostały zakazane. Dopuszczane były jedynie oficjalne teksty feministyczne, skupiające się głównie na zdjęciu z kobiet ciężaru tradycyjnej pracy domowej. Zachodni feminizm był zakazany i praktycznie nieobecny w polskim życiu społecznym aż do 1989 roku. Polska ma złożoną historię feminizmu. Państwo komunistyczne ustanowione przez Sowietów w Polsce po II wojnie światowej promowało emancypację kobiet w rodzinie i w pracy, prowadząc do wybrania pierwszej kobiety-ministra w rządzie na świecie. Jednak po legalizacji aborcji w 1956 r. głosy feministek zostały uciszone aż do 1989 r., a zachodni feminizm został zakazany. Postkomunistyczna Polska doświadczyła siódmej fali feminizmu, ale spotkała się ze sprzeciwem Kościoła katolickiego w ramach trwającej „wojny płci”. Teksty feministyczne początkowo wykorzystywały agresywną retorykę związaną z feministycznymi publikacjami z okresu międzywojennego. Ostatecznie przyjęto jednak strategie argumentacyjne zapożyczone z amerykańskiego ruchu „Pro-Choice” z lat 80. po faktycznym prawnym zakazie aborcji w 1993 roku. Polska nadal ma jedno z najbardziej restrykcyjnych praw aborcyjnych w Europie, a proponowany całkowity zakaz aborcji w 2016 r. wywołał falę demonstracji.
Dzisiejszy krajobraz polskiego feminizmu charakteryzuje się złożonością i różnorodnością, obejmując różne perspektywy i strategie stosowane przez aktywistki i organizacje feministyczne. Stoi jednak w obliczu ogromnych wyzwań związanych z konserwatywnym klimatem politycznym i rosnącym sprzeciwem wobec praw kobiet. Wpływ konwencjonalnych sił politycznych stanowi dla niego znaczącą przeszkodę, starając się odwrócić postępy ruchów feministycznych w ostatnich latach. Ich wysiłki obejmują ograniczanie dostępu do aborcji i antykoncepcji przy jednoczesnym promowaniu tradycyjnych ról płciowych i konserwatywnych wartości rodzinnych.
Kolejną palącą kwestią, z którą konfrontuje się polski feminizm, jest utrzymująca się powszechność przemocy i dyskryminacji ze względu na płeć, która pozostaje poważnym problemem w kraju. Kobiety i dziewczęta często borykają się z wysokimi wskaźnikami takiej przemocy, a wiele z nich ma trudności z dostępem do niezbędnego wsparcia i zasobów, aby zająć się tymi krytycznymi kwestiami. Pomimo tych wyzwań, Polska jest domem dla prężnych i aktywnych ruchów i organizacji feministycznych, które pilnie pracują nad podnoszeniem świadomości na temat praw kobiet, promowaniem równości płci i wspieraniem osób dotkniętych przemocą i dyskryminacją ze względu na płeć. Grupy te stosują różne strategie, w tym rzecznictwo, edukację publiczną i akcje bezpośrednie, tworząc sieci wsparcia i solidarności.
Kluczowe jest uznanie różnorodnych motywacji i perspektyw w ramach ruchów feministycznych w Polsce. Podczas gdy niektóre działania rzeczywiście stawiają na pierwszym miejscu dobrobyt kobiet, inne bywają zgodne z lewicowym programem skoncentrowanym na odgórnej rewolucji. Ta różnorodność podkreśla złożoność i zróżnicowane podejścia w ramach feministycznego krajobrazu w Polsce.
Marks, feminizm i kino
Feminizm wolnościowy, który koncentruje się na indywidualnej sprawczości i wolności osobistej, był siłą napędową wielu dzieł artystycznych, w tym filmów. „Córki dancingu” (2015) w reżyserii Agnieszki Smoczyńskiej i „53 wojny” (2018) w reżyserii Ewy Bukowskiej to dwa takie przykłady. Filmy te badają różne aspekty kobiecego doświadczenia i oferują feministyczną perspektywę. Obraz „Córki dancingu” zagłębia się w kobiece pożądanie i seksualność przez pryzmat dwóch syren poruszających się po scenie muzycznej Warszawy lat 80-tych. Tymczasem „53 wojny” pokazuje wyzwania stojące przed kobietami w zawodach zdominowanych przez mężczyzn, widziane przez pryzmat historii prawniczki i matki walczącej o równowagę między pracą a życiem osobistym. Oba filmy silnie podkreślają indywidualną sprawczość i wolność, co jest bezpośrednim wyzwaniem dla kolektywistycznej filozofii marksizmu.
"Córki dancingu", reż. Agnieszka Smoczyńska, mat. promocyjne
Marksizm, kino i polski feminizm są ze sobą powiązane poprzez wspólny cel, jakim jest sprawiedliwość społeczna i kwestionowanie status quo. Marksizm zapewnia teoretyczne ramy dla zrozumienia, w jaki sposób społeczne struktury władzy tworzą i utrwalają nierówności. Kino, jako forma sztuki i rozrywki, ma potencjał do kwestionowania dominujących narracji i tworzenia nowych, które mogą promować zmiany społeczne. Polski feminizm, zakorzeniony w ideologii marksistowskiej, ma na celu zakwestionowanie patriarchalnych struktur i wzmocnienie pozycji kobiet. W polskim kontekście idee marksistowskie wpłynęły na myśl feministyczną i aktywizm. Jest to widoczne w twórczości polskich filmowców tworzących w nurcie feministycznym, którzy często odkrywają doświadczenia kobiet żyjących w społeczeństwie wciąż silnie zdominowanym przez wartości patriarchalne. Wykorzystując kino jako narzędzie komentarza społecznego, twórcy ci mogą rzucić wyzwanie normom społecznym i ujawnić, w jaki sposób utrwalana jest dyskryminacja ze względu na płeć.
Polskie filmy na rzecz feminizmu wolnościowego
Jednym z przykładów kina feministycznego w Polsce jest twórczość Agnieszki Holland, znanej z zaangażowanych społecznie filmów poruszających tematy opresji i oporu. Jej film „Gorzkie żniwa” (1985) przedstawia doświadczenia polskiego rolnika i Żydówki, którzy ukrywają się w jego stodole podczas II wojny światowej. Poprzez ich interakcje film eksploruje tematy władzy, płci i dynamiki ucisku. Innym przykładem jest film „Body/Ciało” (2015) Małgorzaty Szumowskiej, który kwestionuje postrzeganie kobiecego ciała jako przedmiotu, który ma być konsumowany i kontrolowany przez mężczyzn. Film bada doświadczenia trzech kobiet zmagających się z różnymi formami opresji, w tym seksizmem i homofobią. W ostatnich latach w Polsce wzrosło zainteresowanie myślą marksistowską i feministyczną, a rosnąca liczba artystów i aktywistów wykorzystuje kino do promowania sprawiedliwości społecznej. Dotyczy to także corocznego Międzynarodowego Festiwalu Filmów Kobiecych w Warszawie, na którym prezentowane są filmy nakręcone przez kobiety z całego świata, poruszające kwestie związane z płcią i sprawiedliwością społeczną.
Filmy te rzucają wyzwanie tradycyjnym przedstawieniom kobiet w kinie i stanowią publiczną platformę dla ich głosu. Związek między marksizmem, kinem i polskim feminizmem jest złożony i wieloaspektowy. Idee marksistowskie wpłynęły na myśl feministyczną i aktywizm w Polsce, a kino zostało wykorzystane do zakwestionowania patriarchalnych struktur i promowania sprawiedliwości społecznej. Praca feministycznych twórców filmowych w Polsce stanowi wyraźny przykład potencjału kina do tworzenia zmian społecznych i kwestionowania dominujących narracji.
Syrena jako starożytne stworzenie od dawna jest symbolem kobiecej mocy, wolności i tajemnic głębin.
Starożytny archetyp syreny to fascynująca i wieloaspektowa koncepcja, która podlegała ciągłej ewolucji. W przeciwieństwie do popularnego po Disneyu przedstawienia syren jako czarujących i dobroczynnych stworzeń z rybimi ogonami, starożytne syreny były często przedstawiane zupełnie inaczej. W różnych mitologiach i folklorze z różnych kultur syreny nie były łagodnymi i romantycznymi postaciami, z którymi powszechnie kojarzymy je dzisiaj. Zamiast tego często przedstawiano je jako istoty groźne i niebezpieczne. W niektórych legendach syreny były pół-kobietami i pół-ptakami, łącząc w sobie kuszące piękno kobiety z drapieżnymi instynktami ptaka. Te starożytne syreny były znane ze swojej brutalnej natury, wabiąc żeglarzy na swoją zgubę swoimi czarującymi pieśniami, a następnie bezlitośnie ich atakując i pożerając.
John William Waterhouse, Ulysses i Syreny (1891)
National Gallery of Victoria, Melbourne
Ten mroczny portret syren można znaleźć w opowieściach z różnych kultur na całym świecie. Na przykład syreny z mitologii greckiej były przedstawiane jako ptakopodobne stworzenia o pięknych głosach, które wabiły żeglarzy w kierunku ich skalistych wybrzeży, prowadząc do katastrof i śmierci. Szkocki folklor opowiada o selkies, które pojawiały się jako foki w wodzie, ale zrzucały skórę, aby przybrać piękną ludzką postać na lądzie. Jednak skrzyżowanie ścieżek z selkie często miało tragiczne konsekwencje. Ta ewolucja archetypu syreny odzwierciedla zmieniające się perspektywy kulturowe i transformację folkloru w czasie. Starożytne syreny, jako połączenie piękna i dzikości, przypominają nam, że mitologiczne stworzenia często ucieleśniają złożoność wykraczającą poza powierzchowną prezentację kobiecości, zapraszając nas do zbadania głębi naszej wyobraźni i zawiłej natury ludzkich opowieści.
W folklorze syreny były często przedstawiane jako ponętne, piękne kobiety, które żyły w oceanie i potrafiły kontrolować morze i jego stworzenia. Reprezentowały one formę kobiecej mocy, której się obawiano i którą czczono. W ostatnich latach syreny stały się symbolem feminizmu i wzmocnienia pozycji kobiet. Mityczne cechy syreny zostały wykorzystane do zakwestionowania ról płciowych i zachęcenia kobiet do przyjęcia ich mocy i piękna. Wielu artystów feministycznych wykorzystywało wizerunek syreny do zgłębiania tematów związanych z płcią, seksualnością i tożsamością. Jednym z przykładów jest twórczość artystki Yvonne Domenge. Domenge tworzy wielkoformatowe rzeźby syren przy użyciu takich materiałów jak brąz, stal i kamień. Jej syreny są często przedstawiane w pozach, które sugerują siłę i moc, rzucając wyzwanie tradycyjnym wyobrażeniom kobiecości jako słabej i uległej. Innym przykładem jest film „Córki dancingu” w reżyserii Agnieszki Smoczyńskiej. Film opowiada o dwóch syrenich siostrach, które schodzą na ląd w Polsce i dołączają do zespołu rockowego. Poprzez interakcje z otaczającymi je ludźmi syreny kwestionują normy i oczekiwania dotyczące płci, badając tematy seksualności, władzy i tożsamości. Ogólnie rzecz biorąc, związek między feminizmem a syrenami jest złożony i wieloaspektowy. Mityczne stworzenie reprezentuje zarówno moc, jak i tajemnicę kobiecości. Jego wizerunek był i jest wykorzystany przez feministycznych artystów i myślicieli do zbadania szerokiego zakresu tematów związanych z płcią, seksualnością i tożsamością.
Jako mityczne stworzenia, syreny były różnie przedstawiane na przestrzeni dziejów i w różnych kulturach. W niektórych tradycjach syreny widziane były jako uwodzicielskie i niebezpieczne stworzenia, które wabiły żeglarzy na śmierć swoim pięknem i seksualnym powabem. W innych przedstawieniach syreny były postrzegane jako potężne i opiekuńcze postacie związane z uzdrawianiem i płodnością. Idea syren jako silnych dzięki swojej seksualności i pożądaniu może odzwierciedlać sposób, w jaki seksualność kobiet była tradycyjnie postrzegana jako zagrażająca patriarchalnym strukturom. Obejmując i wykorzystując własną sprawczość seksualną, syreny mogą być postrzegane jako obalające te struktury i odzyskujące swoją moc. Podobnie, niektórzy zwolennicy praw osób świadczących usługi seksualne twierdzą, że przedstawiciele tej grupy zawodowej mogą poczuć się wzmocnieni przez swoją seksualność i pożądanie. Przejmując kontrolę nad swoim ciałem i pracą, osoby świadczące usługi seksualne mogą kwestionować normy społeczne i oczekiwania dotyczące seksualności i ról płciowych. Oczywiście ważne jest, aby pamiętać, że nie wszystkie przedstawienia syren lub pracowników seksualnych są pozytywne lub wzmacniające. Przedstawianie tych postaci w mediach i kulturze może często utrwalać szkodliwe stereotypy i przyczyniać się do ucisku kobiet i grup marginalizowanych. Podobnie jak w przypadku każdego przedstawienia seksualności, ważne jest, aby wziąć pod uwagę kontekst i upewnić się, że medialne reprezentacje promują szacunek i afirmację względem wszystkich zainteresowanych osób i społeczności.
Camille Paglia jest znaną krytyczką kultury, która często opowiadała się za feminizmem „proseksualnym”, który podkreśla seksualną sprawczość kobiet i siłę erotyzmu. W swojej pracy badała związek między seksualnością a władzą, argumentując, że kobiety mogą wykorzystywać swoją seksualność jako formę energii, a praca seksualna może wzmocnić pozycję niektórych kobiet. Paglia pisała również obszernie o przedstawianiu kobiet w sztuce i literaturze, w tym o wizerunku syreny. W swojej książce zatytułowanej „Sexual Personae” omawia syrenę jako symbol kobiecej siły, argumentując, że uwodzicielski urok i niebezpieczne piękno syreny reprezentują siłę kobiecej seksualności. Podobnie Paglia argumentowała, że pracownicy seksualni, podobnie jak syreny, mogą wykorzystywać swoją seksualność jako broń i źródło energii. W swoim eseju „No Law in the Arena: A Pagan Theory of Sexuality” [Na arenie prawo nie obowiązuje: pogańska teoria seksualności] pisze: „Prostytucja to nie tylko branża usługowa, zaspokajająca nadmiar męskiego popytu na seks; to także branża usługowa zapewniająca terapię seksualną dla mężczyzn. I jest to jedyna terapia seksualna, która jest regulowana prawnie, nadzorowana i objęta ubezpieczeniem.” Feminizm proseksualny Paglii podkreśla znaczenie sprawczości seksualnej i prawa do wyrażania siebie seksualnie, jednocześnie uznając złożoną dynamikę władzy, która może być obecna w związkach opartych na seksualności. Argumentuje, że kobiety nie powinny być definiowane wyłącznie przez ich wiktymizację, ale także przez ich erotyzm i władzę zmysłową. Paglia postrzega syreny jako potężny symbol kobiecej seksualności, uosabiający uwodzicielski urok i niebezpieczne piękno, które mogą wykorzystać na swoją korzyść. Podobnie w przypadku osób świadczących usługi seksualne, Paglia postrzega je jako jednostki, które przejęły kontrolę nad swoją seksualnością i wykorzystują ją jako źródło władzy i niezależności finansowej. Feminizm proseksualny Paglii oferuje prowokacyjne i czasami kontrowersyjne spojrzenie na związek między seksualnością, energią i feminizmem. Chociaż jej pomysły nie są pozbawione krytyki, nadal wpływają na dyskurs feministyczny i rzucają wyzwanie tradycyjnym pojęciom kobiecej seksualności i wzmocnienia.
Idea mówiąca o tym, że syreny, podobnie jak osoby świadczące usługi seksualne, mogą być wzmacniane przez swoją seksualność i pożądanie, jest sprzeczna z kolektywistyczną naturą marksizmu. Marksizm kładzie nacisk na zbiorową walkę klasy robotniczej z klasą rządzącą i ma tendencję do postrzegania indywidualnej sprawczości i pragnień jako odwrócenia uwagi od tej walki. W przeciwieństwie do tego poglądu, wzmocnienie kobiecej podmiotowości i wolności poprzez seksualność i pożądanie jest podstawową ideą feminizmu proseksualnego, za którym opowiada się Camille Paglia. Feministki proseksualne postrzegają seksualność jako potężną siłę, która może wyzwolić kobiety z ograniczeń tradycyjnych ról płciowych i pozwolić im wyrazić pełen zakres swoich pragnień i emocji. Pogląd ten jest bezpośrednio sprzeczny z ideologią marksistowską, która ma tendencję do postrzegania seksualności jako narzędzia ucisku wykorzystywanego przez klasę rządzącą do utrzymania władzy nad klasą robotniczą. Marksizm postrzega wyzwolenie kobiet jako element zbiorowej walki klasy robotniczej, a nie jako kwestię indywidualną lub osobistą. W ten sposób idee feminizmu proseksualnego i wzmocnienia kobiecej seksualności stają w pozycji sprzecznej z kolektywistyczną filozofią marksizmu. Należy jednak zauważyć, że te dwie perspektywy nie muszą się wzajemnie wykluczać i że istnieje wiele sposobów, w jakie mogą się one nakładać i przecinać.
"53 wojny", reż. Ewa Bukowska, mat. promocyjne
„53 wojny” to polski dramat z 2018 roku w reżyserii Ewy Bukowskiej. Film opowiada historię młodej, ambitnej dziennikarki Anny, która pracuje dla wiodącej gazety w Polsce. Hanna zostaje przydzielona do zrelacjonowania głośnego procesu o morderstwo kobiety oskarżonej o zabicie swojego dziecka. Jednak zagłębiając się w sprawę odkrywa sieć korupcji i niesprawiedliwości w polskim komunistycznym rządzie i mediach. W kontekście feministycznym „53 wojny” przedstawiają wyzwania, przed jakimi stawały kobiety w czasach reżimu komunistycznego w Polsce. Film pokazuje, jak kobiety były często marginalizowane, a rząd ograniczał ich prawa. Jako dziennikarka Anna napotyka poważne przeszkody i spotyka się z dyskryminacją w swoim zawodzie, ale pozostaje zdeterminowana, by ujawnić prawdę i walczyć o sprawiedliwość. Film podkreśla również temat macierzyństwa oraz presji i oczekiwań stawianych kobietom w celu wypełnienia tradycyjnych ról płciowych. Oskarżoną w procesie o morderstwo jest matka postrzegana jako zaniedbująca i niezdolna do wypełniania swoich macierzyńskich obowiązków. Ta historia podkreśla społeczne oczekiwania wobec kobiet, aby były idealnymi matkami, a także surowe osądy, z którymi muszą się zmierzyć, jeśli nie spełniają tych oczekiwań. W ujęciu ogólnym „53 wojny” przedstawiają zmagania kobiet w Polsce w czasach reżimu komunistycznego oraz ich walkę o równość i sprawiedliwość. Film przypomina o tym, jak ważna jest sprawczość kobiet i wzmocnienie pozycji społecznej.
Polski film „53 wojny” jest doskonałym przykładem sprawczości i wolności osobistej z feministycznej perspektywy. Film opowiada historię Anny, kobiety po pięćdziesiątce, która jest dziennikarką. Pomimo bycia samotną matką, Anna jest bardzo niezależna i oddana swojej karierze. Nie boi się niebezpieczeństw ani trudnych sytuacji i jest gotowa podjąć ryzyko, aby opowiedzieć historię. Postać Anny reprezentuje feministyczne podejście do tradycyjnie zdominowanego przez mężczyzn świata reportaży wojennych. Jej ambicja i popęd nie są ograniczane przez oczekiwania społeczne czy role płciowe. Nie definiują jej relacje z mężczyznami czy rola matki, ale raczej jej indywidualne cele i aspiracje. Ten obraz kobiecej sprawczości i wolności osobistej bezpośrednio uderza w marksizm przedkładający kolektywizm nad indywidualizm. Marksizm postrzega jednostki jako część większej grupy społecznej, a ich działania i decyzje jako determinowane przez potrzeby i cele kolektywu. Z kolei feministyczna perspektywa w „53 wojnach” gloryfikuje indywidualizm oraz dążenie do osobistych ambicji i wolności. Można to również nazwać feminizmem wolnościowym popieranym przez myślicielki takie jak Germaine Greer i Christina Hoff Sommers, których niezrównany wkład w zachodni feminizm zainspirował niezliczone kobiety na całym świecie do rzucenia wyzwania systemom politycznym, które ograniczają osobistą sprawczość i wolność wypowiedzi. Uważa, że kobiety powinny mieć swobodę wyboru i realizacji swoich celów, a nie być ograniczane przez oczekiwania społeczne lub ideologię polityczną. „53 wojny” to mocny przykład feministycznej opowieści, która celebruje kobiecą sprawczość i wolność osobistą. Stoi on w opozycji do ideologii marksistowskiej, broniąc indywidualizmu przed kolektywizmem.
Podsumowując, twórcza ekspresja odgrywa kluczową rolę w promowaniu wolności osobistej i sprawczości, zwłaszcza w obliczu opresyjnych reżimów, które dążą do ograniczenia takich wolności. „Córki dancingu” i „53 wojny” są doskonałymi przykładami tego, jak filmy mogą rzucać wyzwanie normom społecznym i stereotypom, podkreślając ważne kwestie, takie jak aspiracje kobiet, role płciowe i równowaga między życiem zawodowym a prywatnym. Filmy te przypominają nam, że wolność osobista i twórcza ekspresja są niezbędne dla rozwoju społeczeństwa i że należy przeciwstawić się wszelkim próbom ich ograniczenia. Podczas gdy nadal poruszamy się po wciąż zmieniającym się globalnym krajobrazie, ważne jest, aby pamiętać o sile kreatywnej ekspresji i jej roli w kształtowaniu naszej indywidualnej i zbiorowej tożsamości.
Kobiece spojrzenie kontra męskie spojrzenie
Laura Mulvey jest brytyjską feministyczną teoretyczką filmu i twórczynią filmową. Najbardziej znana jest ze swojego eseju „Visual Pleasure and Narrative Cinema” [Przyjemność wzrokowa i kino narracyjne], opublikowanego w 1975 roku, który wprowadził pojęcie „męskiego spojrzenia” w filmie. Męskie spojrzenie odnosi się do tego, jak kamera w filmie, która jest zwykle kontrolowana przez męskich reżyserów, często uprzedmiotawia kobiety i przedstawia je jako obiekty męskiego pożądania. Według Mulvey męskie spojrzenie w kinie pozycjonuje widza jako heteroseksualnego mężczyznę, który czerpie przyjemność z patrzenia na kobiece ciało. Z drugiej strony, kobiety są zwykle przedstawiane jako bierne i pozbawione sprawczości, istniejące wyłącznie po to, by mężczyźni na nie patrzyli i je pożądali. Mulvey twierdzi, że takie przedstawienie kobiet w filmie jest problematyczne, ponieważ wzmacnia patriarchalne struktury władzy i nierówność płci. Sugeruje, że filmowcy mogliby rzucić wyzwanie „męskiemu spojrzeniu”, przedstawiając kobiety jako aktywne i złożone postacie z własnymi pragnieniami i motywacjami, a nie jako obiekty męskiego pożądania.
Na przykład w Blue Velvet, filmie wyreżyserowanym przez Davida Lyncha, który eksploruje tematy kobiecej tożsamości i pożądania, bohaterka filmu, grana przez Laurę Dern, jest nawiedzana przez wyparte wspomnienia i traumę objawiającą się serią surrealistycznych i niepokojących halucynacji. Wykorzystanie przez Lyncha sennych obrazów i symboliki tworzy psychoanalityczny krajobraz, w którym pragnienia i lęki bohaterki są szczegółowo badane. Film jest doskonałym przykładem „kobiecego spojrzenia”, które charakteryzuje się skupieniem na życiu wewnętrznym bohaterki i obala tradycyjne męskie spojrzenie. Bohaterka filmu grana przez Isabellę Rossellini nie jest jedynie biernym obiektem męskiego pożądania, ale złożoną postacią z własnymi pragnieniami i sprawczością. Eksploracja tematów władzy, pasji i tożsamości w filmie tworzy psychoanalityczny krajobraz, który rzuca wyzwanie tradycyjnym patriarchalnym strukturom społeczeństwa. Wreszcie, „Zawrót głowy” w reżyserii Alfreda Hitchcocka to klasyczny film, który bada tematy kobiecej tożsamości i pragnień przez psychoanalityczny obiektyw. Bohaterka filmu, grana przez Kim Novak, jest złożoną postacią z własnymi pragnieniami i motywacjami. Wykorzystanie przez Hitchcocka sennych obrazów i symboliki tworzy psychoanalityczny krajobraz, w którym pragnienia i lęki bohaterki są szczegółowo badane. Film jest doskonałym przykładem „kobiecego spojrzenia”, które charakteryzuje się skupieniem na życiu wewnętrznym bohaterki.
„Beach Rats” w reżyserii Elizy Hittman zagłębia się w złożoność męskości i seksualności, poruszając tematy, które rezonują z naszymi dyskusjami dotyczącymi syren i Polski. Film śledzi podróż nastoletniego chłopca zmagającego się ze swoją tożsamością seksualną na tle toksycznej męskości. Przedstawiając męskie ciało, „Beach Rats” odbiega od tradycyjnego męskiego spojrzenia, oferując perspektywę podkreślającą wrażliwość. Skupienie kamery na ciałach bohaterów tworzy zmysłową i empatyczną atmosferę, ale nie uprzedmiotawia. Reżyserka maluje obraz konwencjonalnego męskiego spojrzenia, który pokrywa się z naszą eksploracją oka opisaną przez „męskie spojrzenie” Mulvey, mimo że przedstawia nam obraz witalnej męskiej młodości. Przedstawiając męskie ciało przez pryzmat, który priorytetowo traktuje emocjonalną głębię i niuanse, „Beach Rats” nie kwestionuje społecznych oczekiwań i stereotypów otaczających męskość ani wewnętrznych zmagań z odkrywaniem własnej seksualności. W filmie tym zostajemy zaproszeni do okazywania empatii i kwestionowania dominującej struktury w życiu głównego bohatera; mimo to Hittman wie, jak trafić w kilka wizualnych punktów zapalnych.
Podobnie, poprzez odwrócenie płci głównej bohaterki filmu, „Śpiąca piękność” w reżyserii Julii Leigh oferuje prowokujące do myślenia badanie męskiego spojrzenia i „utowarowienia” kobiecego ciała. Fabuła filmu skupia się wokół młodej kobiety, która pracuje jako prostytutka i staje się częścią osobliwego eksperymentu, w którym jest odurzana i zmuszana do snu, podczas gdy mężczyźni mogą bez ograniczeń zaspokajać swoje pragnienia. W przeciwieństwie do podniecającego przedstawienia, „Śpiąca piękność” krytykuje uprzedmiotowienie kobiet w przemyśle seksualnym. Film można uznać za film o wolno rozkręcającej się akcji, „atletyczne” arcydzieło złożone ze stonowanych zieleni i szarości z niepokojącą ścieżką dźwiękową. „Śpiąca królewna” skłania widzów do zastanowienia się nad dynamiką władzy i wyzyskiem powszechnym w społeczeństwie; jednak bohaterka nie może być opisana jako ofiara swoich okoliczności i biernie wybiera, kiedy i jak handlować swoim ciałem. Jej motywy są niejasne, a powody finansowe mogą nie być wszystkim, co wywiera na nią presję. Takie przedstawienie współgra z naszymi dyskusjami na temat wieloaspektowej natury syren i różnych interpretacji kobiecości. Film zachęca do krytycznej analizy tego, w jaki sposób ciała kobiet są często sprzedawane jako obiekty konsumpcji i stawia pytania o sprawczość, zgodę i szerszy kontekst społeczny, w którym taka dynamika ma miejsce.
Koncepcja męskiego spojrzenia jest dominującym tematem w teorii i krytyce filmowej od dziesięcioleci. Męskie spojrzenie odnosi się do perspektywy, w której tworzone są filmy i inne media, często poprzez uprzedmiotowienie i seksualizację postaci kobiecych. Jednak w ostatnich latach narasta dyskusja wokół idei kobiecego spojrzenia i tego, czy ono w ogóle istnieje. Analizując filmy takie jak „Beach Rats” i „Śpiąca piękność”, oba wyreżyserowane przez kobiety, możemy zauważyć, że koncepcja kobiecego spojrzenia jest potężną i wyzwalającą perspektywą, która ma potencjał, aby zmienić sposób, w jaki postrzegamy i przedstawiamy kobiety w mediach. Wykracza ona poza zwykłe odwrócenie męskiego spojrzenia i oferuje świeże i empatyczne podejście do odkrywania wewnętrznego życia i doświadczeń kobiet. Zamiast uprzedmiotawiać kobiece postacie jako bierne obiekty męskiego pożądania, kobiece spojrzenie stara się wzmocnić pozycję kobiet i celebrować ich sprawczość. Obiektyw ten przedstawia kobiety jako aktywne podmioty, które kontrolują swoje życie i przeznaczenie.
Paglia podkreśla znaczenie uznania autonomii kobiet i ich zdolności do kontrolowania swoich ciał i pragnień. Argumentuje, że kobiety nie są biernymi obiektami, które mają być konsumowane przez męskie spojrzenie, ale aktywnymi uczestnikami w konstruowaniu ich tożsamości i narracji. Ta perspektywa podważa pogląd, że kobiety są definiowane wyłącznie przez ich uprzedmiotowienie lub bycie ofiarą, zachęcając do szerszego zrozumienia kobiecej sprawczości i upodmiotowienia. W kontekście teorii filmu Paglia sugeruje, że wyłączne skupienie się na męskim spojrzeniu może przyćmić inne istotne aspekty kinowej reprezentacji i opowiadania historii. Pomijając aktywną rolę kobiet w kształtowaniu ich narracji, teoria Mulvey może nieumyślnie ograniczyć zakres feministycznej analizy w ramach studiów filmowych.
Kobiece spojrzenie jest cenną bronią na rzecz wolności, rzucając wyzwanie tradycyjnym patriarchalnym strukturom i tworząc bardziej inkluzywny i różnorodny świat, w którym kobiety mogą być widziane i słyszane. Skupiając się na wewnętrznym życiu kobiet, kobiece spojrzenie podkreśla złożone i zniuansowane doświadczenia kobiet oraz celebruje ich mocne strony i wytrwałość. Przyjmując kobiece spojrzenie, możemy stworzyć społeczeństwo, które ceni i szanuje kobiety oraz uznaje ich wkład w kreowanie naszego świata. Ponadto warto zastanowić się nad implikacjami teorii kobiecego spojrzenia zaproponowanej przez Laurę Mulvey, która była wykorzystywana w różnych kontekstach, w tym w lewicowej polityce. Eksploracja teorii polegająca na przesunięciu obiektywu w celu zbadania kobiecej perspektywy niesie ze sobą potencjalne ryzyko. Kluczowe jest, aby w roli obserwatora podchodzić do tej perspektywy ze świadomą czujnością, upewniając się, że nie wprowadza ona nieumyślnie lewicowej indoktrynacji do nurtów artystycznych. Niebezpieczeństwo tkwi w podnoszeniu konkretnych dzieł do rangi epokowych osiągnięć przy jednoczesnym wdrażaniu konkretnego programu ideologicznego, takiego jak marksizm. Dlatego konieczne jest krytyczne i wyważone podejście, unikające bezkrytycznej obrony kobiecego spojrzenia za wszelką cenę. Stawiam tezę, że te dwa przykłady, w połączeniu ze wspomnianymi wcześniej polskimi filmami, odwracają koncepcję męskiego spojrzenia, a widzom przedstawiane jest w to miejsce kobiece spojrzenie reżyserek. Zarówno „Beach Rats” jak i „Śpiąca piękność” stanowią przykłady filmów, które rzucają wyzwanie i obalają tradycyjne męskie spojrzenie, ponieważ są produktem dwóch charakterystycznych kobiecych fantazji i wizji. Opowiadają o fascynujących przykładach filmów, które przeciwstawiają się i obalają tradycyjne męskie spojrzenie, wzmacniając znaczenie krytyki teorii Laury Mulvey przez Camille Paglię. Wspólnie filmy te stanowią przykład odwrócenia męskiego spojrzenia, prezentując widzom kobiece oko reżyserek i zakłócając ustaloną dynamikę władzy. Przyczyniają się też do trwającego dyskursu na temat reprezentacji, podkreślając znaczenie uznania sprawczości, różnorodnych doświadczeń i złożoności ludzkiej tożsamości. Filmy te przesuwają granice kinowej opowieści i skłaniają widzów do krytycznego zaangażowania się w rolę spojrzenia w kształtowaniu naszego rozumienia siebie i innych oraz podkreślania znaczenia uznania sprawczości, różnorodnych doświadczeń i złożoności ludzkiej tożsamości w dążeniu do osobistej wolności.