Barro - esej wizualny

Barro to po portugalsku błoto, szlam, muł. W styczniu 2019 r. zabiło ono co najmniej trzysta szesnaście osób w brazylijskim stanie Minas Gerais w wyniku pęknięcia tamy, co doprowadziło do rozlania się dwunastu milionów metrów sześciennych szlamu i osadów pokopalnianych. Owa błotna lawina topiła ludzi i zwierzęta, zalała ogromną połać lądu i unicestwiła rzekę Parapoeba. Rdzeń barro występuje w wielu nazwach miejscowych w Minas Gerais. Pojawia się również w słowie barreira, które oznacza oczywiście barierę czy szlaban, ale też tamę, czyli konstrukcję, która nie zdołała powstrzymać barro w pobliżu miejscowości Mariana w 2015, w podobnej katastrofie, która zniszczyła rzekę Doce, zasadniczą dla działalności Vale. Vale to firma, która czerpie zyski z eksploatacji minerałów, wód i ludzkiego życia; obie pęknięte tamy (barreiras, barragens) były jej własnością. Te kryminalne katastrofy wywołały bezprecedensowy alarm w kraju, w którym podobnych zapór wodnych jest ponad pół setki.

Barreira de Jaiba • Barreira da Onça • Barreira do Triunfo • Barreira dos Mamonas • Barreira Grande • Barreira Nova • Barreirada • Barreirama • Barreirão • Barreirãozinho • Barreiras • Barreirinha • Barreirinho das Pedras • Barreiro de Cima • Barreiro de Baixo • Barreiro de Dentro • Barreiro do Mato • Barreiro Fundo • Barreiro Fundo • Barreiro Grande • Barreiro Novo • Barreiro Velho • Barreiro Vermelhão • Barro Alto • Barro Amarelo • Barro Azul • Barro Branco • Barro Frio • Barro Grande • Barro Preto • Barro Quente • Barro Serra • Barro Velho • Barro Vermelho • Barro da Égua • Barroca • Barroca da Viturina • Barroca da Água • Barroca Funda • Barrocão • Barroquinha i tak dalej^[1].

Lama to rzadsze, bardziej wodniste barro, a także „niedola”. Rdzeń ten występuje w nazwach, takich jak Lamas, Lamarão, Lameira, Lama Preta, Lameiro, Lamerão, a jego drugie znaczenie wiąże się ze scenariuszem zniszczenia tam, gdzie pękły tamy. Lama rozprzestrzeniała się w postaci toksycznego szlamu. Potem osiadała grubą warstwą, miażdżąc wszystko pod spodem. Lama, tworząca nowy, nienazwany jeszcze teren, nie jest glebą, lecz materią o pewnej plastyczności. W przypadku katastrof, jako materiał plastyczny o ruchomej konsystencji, wilgotny i galaretowaty, niestabilny i jałowy, oblepiający, zanieczyszczający, niszczący, destabilizujący, staje się powłoką grzebalną. Lama jednak nie tylko zalega w postaci glutowatej mazi, ale też sama podlega nieustannemu działaniu wód podziemnej teraz rzeki, która próbuje się przezeń przecisnąć. Przez dziesiątki i setki lat substancje zalegające w metalicznym szlamie będą przedostawać się wraz z nimi w doliny i docierać do oceanu, zatruwając i niszcząc wszelkie życie po drodze.

Vale znaczy właśnie dolina. Firma ta, największy na świecie producent rudy żelaza i niklu, od lat 40. XX wieku niweluje Minas Gerais, zeskrobując góry, a odpady spuszczając do dolin, którymi płyną rzeki. Co do „wartości” konotowanej w jej nazwie, kojarzącej się z korzyścią i znaczeniem, to jest ona niewidoczna i bardzo odległa od miejsc, które Vale przekopuje, zalewa błotem i wpędza w niedolę.

Tłumaczenie z języka angielskiego: Marcin Wawrzyńczak

BIO

Mabe Bethônico (Belo Horizonte/Brazylia) jest artystką, badaczką i profesorką na uniwersytecie Universidade Federal de Minas Gerais; mieszka w Brazylii i Szwajcarii. Działa w ramach struktur instytucjonalnych, problematyzując zagadnienia związane z pamięcią. Wyraża swoją refleksję za pomocą filmów dokumentalnych i narracji, zawierających elementy fikcji, a także publikacji i przemówień/narracji, stworzonych na podstawie archiwów i obrazów pozyskanych w terenie. W 2013 roku zainicjowała powstanie Muzeum Trosk Publicznych (Museum of Public Concerns), którego działalność obejmuje gromadzenie zbiorów, publikacje, spotkania i wystawy. Interesuje ją głównie poddawanie pod dykusję publiczną społecznych i środowiskowych skutków działalności przemysłu wydobywczego w Minas Gerais. Prezentowała swoją twórczość w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w São Paulo, uczestniczyła w Biennale w São Paulo w 2006 i 2008 roku, wystawiała w Kunstverein Munchen, jest członkinią międzynarodowej grupy artystów i teoretyków World of Matter (www.worldofmatter.net).