Kurzopedia: Kurz i mistyka

Historia kurzu i pyłu w mistyce zaczyna się od lustra, które symbolizuje serce. Mistycy ujmują serce jako lustro, które z początku jest czyste. Jeśli z jakiegoś powodu lustro zaczyna matowieć, pod wpływem kurzu czy też grzechu, nie tylko jego powierzchnia, ale sama istota zaczyna się zmieniać i od wewnątrz pokrywa się rdzą. A gdy lustro pokryje się rdzą, nie ma już sposobu, by przywrócić je do stanu pierwotnej czystości. Najwyraźniej zdaniem mistyków negatywny wydźwięk tej interpretacji ma swoją wagę. Nie ma sposobu na usunięcie warstw pyłu, a serce pokryte rdzą nie wraca do swoich początków. W mistyce znaczenie serca jest ogromne; nie można narażać go na działanie kurzu przez długi czas, zaś gdy tylko kurz go dotknie, wzywa się do jego oczyszczenia, im bowiem dłużej kurz znajduje się w sercu, tym mniej prawdopodobne staje się usunięcie grubych warstw nalotów.

Ibn Arabi¹ w Fusus al-hikam (Klejnoty mądrości) przedstawia świat jako „lustro, do którego przynależą boskie imiona i atrybuty”, ludzkość zaś jest kolejnym zwierciadłem, w którym odbicie znajdują twarze i ziemskie wzory wszechświata.

Ibn Arabi postrzega wszechświat i ludzkość jako dwa symetryczne lustra, odbijające siebie nawzajem; wszystko, co istnieje w świecie odbija się w ludziach, a każdy aspekt człowieczeństwa ma swój odpowiednik we wszechświecie. A zatem, jeśli warstwa pyłu osiada na sercu ludzkiej duszy, znajdzie odzwierciedlenie w całym wszechświecie, a jeśli we wszechświecie podnosi się pył, wpłynie na całą ludzkość i całą ludzkość otoczy. Oczyszczanie wnętrza i oczyszczanie tego, co zewnętrzne, musi dokonywać się jednocześnie, jako że te dwa odbite obrazy potrzebują siebie nawzajem, by istnieć. Ibn Arabi postrzega wszechświat bez ludzi jako pustą duszę, ludzkość według niego znajduje się w sercu wszechświata, serce zaś należy oczyścić z pyłu, aby lustra mogły pozostać czyste i lśniące.

W szóstym rozdziale Kimia-ye Sa’adat (Alchemia szczęścia) Al-Ghazali² uznaje, że serce rządzi człowiekiem i idzie jeszcze dalej w objaśnianiu serca; mówi, że mózg został dla niego stworzony. Mózg nie może działać bez serca, Al-Ghazali uznaje zatem, że jest jego sługą. By lepiej to wyrazić stwierdza, że serce i mózg tworzą ludzi, następnie dają im ciało oddane sercu w całości, a samo serce staje się swobodnie wędrującym po świecie instrumentem, wolne od kurzu i brudu ziemi. Serce w rozumieniu Al-Ghazalego ma zdolność bycia poza pełnym kurzu i pyłu światem. Mistyk uznaje, że wykracza ono poza ziemskie sprawy i traktuje je jako istotę człowieczeństwa: nawet jeśli w ludzkim ciele zalega kurz i pył ziemi, serce wędruje, by opuścić świat pyłu, sięgając ku temu, co poza nim. Serce ma okno, przez które wnika światło, cząsteczki pyłu unoszące się w świetle mogą stać się okazją do zbadania wewnętrznego źródła światła w sercu. Al-Ghazali idzie dalej: wierzy, że ludzkość nieuchronnie ucieka przed pyłem i ziemskim światem, ale wierzy też, że człowieczeństwo jest czymś więcej niż to ziemskie istnienie i nawet jeśli jest narażone na kurz i pył (zakrywające przed nimi prawdę), może odkryć własne światło.

Gdy mowa o mistycznej interpretacji islamu i jej przedstawieniach, pierwszy obraz, jaki pojawia się w naszej wyobraźni, to wędrujący przez pustynię sufi. Skąd bierze się ten obraz? Muzułmański sufizm zakorzeniony jest w islamie, pielgrzymka zaś, jak i Tawaf wokół Kaaby, należy do filarów tej religii. Niegdyś jednym środkiem transportu, za pomocą którego można było dostać się do Mekki, były zwierzęta pociągowe, droga zaś prowadziła przez pustynię; pył nieodłącznie do niej należał. Dla sufich, zarówno dla mężczyzn, jak i kobiet, pustynia stawała się właściwą ścieżką do domu Boga, drogą i celem zarazem. W wielu mistycznych opowieściach Mekka znajduje się o wiele bliżej, niż wynikałoby to z jej geograficznego położenia, często sufi widzi Mekkę podążając drogą, zanim jeszcze dotrze do miejsca, w którym fizycznie się ona znajduje. Mistycy i mistyczki zdają się wierzyć, że to, czy sufi dociera do Mekki, czy nie, nie jest tak naprawdę ważne: droga przez pustynię staje się przedłużeniem ziemskiego ciała człowieka, który musi iść, aby osiągnąć pełnię i jedność. Dlatego też dom Boga ukazuje się przed oczyma sufich gdzieś po drodze, gdzie on lub ona spotyka wieczną miłość.

Przy takiej interpretacji, Kurz czy też Pył staje się wyznacznikiem postępu duszy ludzkiej na drodze prawdy, zmagań i oporów na szlaku, tak jakby pył był probierzem czystości serca. Pył i przysparzane przez niego trudy stają się zatem pozytywnym aspektem wędrówki; wysiłki sufiego zostają nagrodzone, Kaaba objawia się w drodze.

Sam pył także doświadcza w sferze mistyki wzlotów i upadków, czasami przejawia się w cząstkach dążących ku światłu, kiedy indziej tworzy scenę: pojawia się jako miraż Kaaby w oku mistyka. Niekiedy wszystkie Byty we Wszechświecie, gdy znajdują w sobie odrobinę tej cząstki, czują, że uwięzły w ogarniającej świat apokaliptycznej burzy pyłu.

Tłumaczenie: Anna Dzierzgowska

BIO

Nebras Hoveizavi urodziła się w Ahwazie w czerwcu 1985 roku, jako dwudziestolatka zamieszkała w Stanach Zjednoczonych. W maju 2014 roku uzyskała bakalaureat w dziedzinie fotografii i mediów w California Institute of the Arts, zaś dwa lata później dyplom tej samej uczelni. Korzystając z doświadczenia fotograficznego, rozpoczęła swoją działalność tworząc ruchome obrazy, a także performanse i instalacje.

Jej obecne prace, łączące elementy fotografii, rzeźby, architektury i instalacji, bardzo oddaliły się od tradycyjnej fotografii. W swojej sztuce Nebras Hoveizavi bada między innymi zagadnienia tożsamości, kultury i dyslokacji. W 2012 roku dołączyła do Virtual Verite, zespołu performerskiego założonego przez renomowanego artystę z Los Angeles, Harry’ego Gamboa Jr. Uczyła w Community Art Partnership w Valencia (Kalifornia), prowadziła zajęcia na temat fotografii i krytyki w Teheranie. Ostatnio dołączyła do New Media Society-Teheran, będącej przestrzenią projektową, archiwum i biblioteką. Dzieli swój czas między Teheran, Ahwaz i Południową Kalifornię.